Jutro przypada dziewiąta niedziela po Trójcy Świętej. Zachowały się trzy kantaty napisane przez Johanna Sebastiana Bacha na ten dzień: Was frag ich nach der Welt, BWV 94, o której pisałem w zeszłym roku (B!52, Odcinek 34 - Trinitatis IX (2017)) ; Tue Rechnung! Donnerwort, BWV 168 oraz wykonana po raz pierwszy 25 lipca 1723 roku kantata Herr, gehe nicht ins Gericht mit deinem Knecht, BWV 105.

Herr, gehe nicht ins Gericht mit deinem Knecht, BWV 105 rozpoczyna cytat z Psalmu 143 („Nie pozywaj na sąd sługi swego, gdyż nikt z żyjących nie okaże się sprawiedliwym przed Tobą!"), kończy zaś 11 strofa hymnu Johanna Rista Jesu, der du meine Seele z 1641 roku. Nie znamy autora tekstu pozostałych części kantaty, są one jednak bezpośrednio związane z czytaną tego dnia w kościołach przypowieścią o obrotnym rządcy (lub - według dawnego polskiego nazewnictwa - włodarzu niesprawiedliwym) z Ewangelii według św. Łukasza, w której przywoływany jest temat niegodziwej mamony; to, że ważne są dobra duchowe a nie "próżne sprawy tego świata".

Sześcioczęściowa kompozycja jest przeznaczona na cztery głosy solowe (sopran, alt, tenor, bas), czterogłosowy chór oraz zespół instrumentalny: róg, dwa oboje, dwoje skrzypiec, altówka i basso continuo.

Herr, gehe nicht ins Gericht mit deinem Knecht, BWV 105 jest uważana powszechnie za jedno z arcydzieł Bacha, tych doskonałych kantat, w których piękny tekst dokładnie współgra ze znakomitą muzyką. Zapraszam do posłuchania arii sopranowej Wie zittern und wanken der Sünder Gedanken w wykonaniu Katherine Fuge i English Baroque Soloists pod dyrekcją Johna Eliota Gardinera. Skrzypce i altówki stanowią w niej drżący, chybotliwy  akompaniament dla cudownego duetu oboju i sopranu. Aria jest rozchwiana i rozdygotana także z innego powodu. To jeden z naprawdę nielicznych u Bacha przykładów kompozycji, w której nie ma linii basso continuo, podstawy dla pozostałych głosów.

Wie zittern und wanken

Der Sünder Gedanken,

Indem sie sich untereinander verklagen

Und wiederum sich zu entschuldigen wagen.

So wird ein geängstigt Gewissen

Durch eigene Folter zerrissen.

Jak drżące i chwiejne 

są myśli grzesznika

Gdy skarżą się wzajem i w koło się gubią

By dowieść prawości swej złudnej i próżnej.

Sumienie obawą przejęte

Torturą już własną rozdarte.

Jutro przypada trzynasta niedziela po Trójcy Świętej. Zachowały się trzy kantaty napisane przez Johanna Sebastiana Bacha na tę niedzielę: Du sollt Gott, deinen Herren, lieben, BWV 77; Ihr, die ihr euch von Christo nennet, BWV 164 oraz wykonana po raz pierwszy 3 września 1724 roku kantata Allein zu dir, Herr Jesu Christ, BWV 33.

Kantata Allein zu dir, Herr Jesu Christ (Jedynie w Tobie, Panie Jezu Chryste), BWV 33 jest oparta na hymnie niemieckiego teologa z czasów Reformacji Konrada Huberta (1507-1577) o tym samym tytule, opublikowanego z dodaną czwartą zwrotką w roku 1540 w Norymberdze. Nieznany poeta zachował niezmienione pierwszą i czwartą zwrotkę hymnu i użył ich w pierwszej oraz szóstej, ostatniej części kantaty; tekst pozostałych dwóch zwrotek został przetworzony na potrzeby dwóch środkowych sekwencji recytatyw - aria. Słowa kantaty dotyczą grzesznika, który szuka zbawienia w Jezusie. Ma to jedynie ogólny związek z czytaniami przeznaczonymi na tę niedzielę, w tym fragmentem z Ewangelii według św. Łukasza z przypowieścią o miłosiernym Samarytaninie.

W warstwie muzycznej Bach wykorzystał w kantacie Allein zu dir, Herr Jesu Christ melodię, która została skomponowana w roku 1512 na potrzeby świeckiej pieśni przez Paula Hofhaimera (1459-1537). Cała melodia użyta jest w rozpoczynającej kantatę fantazji chorałowej oraz w chorale końcowym, natomiast w duecie Gott, der du die Liebe heißt Bach uczynił do niej muzyczną aluzję. Kantata została rozpisana na trzy głosy solowe (alt, tenor, bas), czterogłosowy chór, dwa oboje, dwoje skrzypiec, altówkę i basso continuo.

Zapraszam do posłuchania czwrtej części kantaty, arii Wie furchtsam wankten meine Schritte w wykonaniu Nathalie Stutzmann oraz English Baroque Soloists pod dyrekcją Sir Johna Eliota Gardinera, który o tej części kantaty pisze tak:

W kantacie jest też jedna z bez wątpienia najpiękniejszych arii altowych,  zinstrumentowana na pierwsze skrzypce z tłumikiem oraz akompaniament pizzicato pozostałych smyczków, bardzo pokrewna zarówno jeśli chodzi o nastrój, temat (straszliwy ciężar grzechu) a nawet schemat melodyczny do arii sopranowej 'Wie zittern und wanken' z kantaty 'Herr, gehe nicht ins Gericht mit deinem Knecht', BWV 105 napisanej na dziewiątą niedzielę po Trójcy Świętej poprzedniego roku. Jest bardzo mało prawdopodobne, żeby Bach znał Wędrówkę Pielgrzyma Johna Bunyana (1678), ale ta właśnie aria jest doskonałym dźwiękowym odwzorowaniem niepewnego kroku Chrześcijanina, gdy ten schodzi do Doliny Cienia Śmierci.

Odszukałem fragment Wędrówki Pielgrzyma Johna Bunyana, o którym pisze Gardiner. Oto on:

Ścieżka, po której szedł Chrześcijanin, była bardzo wąska i wiodła między rowem z jednej, a trzęsawiskiem z drugiej strony. Było to dla niego bardzo ciężkim doświadczeniem. Gdy bowiem usiłował w ciemności uniknąć wpadnięcia do rowu, to omal że nie wpadł do bagna, i na odwrót. Tak więc posuwał się naprzód, i słyszałem jak gorzko wzdychał, ponieważ oprócz wyżej wspomnianych niebezpieczeństw, panowała tu taka ciemność, że gdy podniósł nogę, aby zrobić krok naprzód, to nie wiedział gdzie, albo na co ją następnie postawić. (John Bunyan, "Wędrówka Pielgrzyma" Rozdział X - Dolina Cienia Śmierci)

Wie furchtsam wankten meine Schritte,
Doch Jesus hört auf meine Bitte
Und zeigt mich seinem Vater an.

Mich drückten Sündenlasten nieder,
Doch hilft mir Jesu Trostwort wieder,
Dass er für mich genung getan.

Jak krok mój chwieje się, zatacza!
Lecz Jezus słucha i przebacza;
Swojemu Ojcu mnie przedstawia.
Choć uciskają mnie me grzechy,
Lecz wspiera mnie słowo pociechy
I Jego czyn, co mnie wybawia.

PS. Na fotografii przed tekstem znajduje się fragment Łuku Triumfalnego Maksymiliana I, monumentalnego drzeworytu (295 × 357cm) powstałego na zamówienie cesarza Maksymiliana I, do którego wykonania posłużyły rysunki Albrechta Dürera. Jeden z elementów tego druku przedstawia Paula Hofhaimera, znakomitego organistę w wozie ciągniętym przez wielbłąda.