Jutro będziemy obchodzić uroczystość Objawienia Pańskiego, Epifanię, nazywaną tradycyjnie świętem Trzech Króli. Nie wiadomo, czy było ich trzech. Ewangelia według św. Mateusza nie wymienia ich liczby, mówi tylko o Mędrcach, którzy przybyli ze Wschodu. Liczba trzy wzięła się prawdopodobnie z tego, że zgodnie z przekazem biblijnym przybysze złożyli Jezusowi trzy dary: złoto, kadzidło i mirrę. Epifania, zamykająca okres świętowania Bożego Narodzenia, to jedno z najstarszych świąt  chrześcijańskich i jest obchodzone już od III wieku. Mędrców lub magów ze Wschodu zaczęto nazywać królami dopiero w średniowieczu, wtedy pojawiły się też ich imiona: Kacper, Melchior i Baltazar. 

Ze świętem Trzech Króli wiąże się wiele zwyczajów. Najbardziej rozpowszechnionym jest pisanie poświęconą kredą na drzwiach domów liter „K (C)”, „M” i „B” wraz z liczbą oznaczającą aktualny rok. Uważamy, że są to inicjały Mędrców, choć pierwotnie oznaczały one Christus mansionem benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi). Popularne są też procesje i korowody. W Polsce są to orszaki Trzech Króli, w krajach niemieckojęzycznych od domu do domu chodzą przebrani za Mędrców Sternsinger (Gwiezdni  Śpiewacy).

Zachowały się trzy kantaty Johanna Sebastiana Bacha na Epifanię: szósta część Oratorium na Boże Narodzenie, BWV 248 (Herr, wenn die stolzen Feinde schnauben); Liebster Immanuel, Herzog der Frommen, BWV 123 oraz Sie werden aus Saba alle kommen, BWV 65. Dwóch ostatnich miałem przyjemność posłuchać w maju ubiegłego w warszawskim kościele ss. Wizytek w wykonaniu Baroque Collegium 1685. Bardzo lubię wracać pamięcią do tego naprawdę niezwykłego koncertu…

Dziś kilka słów o kantacie Sie werden aus Saba alle kommen, BWV 65, która została wykonana po raz pierwszy 6 stycznia 1724 roku. 

Nie jest znany autor libretta kantaty. Tekst rozpoczyna się od cytatu z proroctwa Izajasza: "(...) Wszyscy ci przyjdą z Saby, złoto i kadzidło przyniosą, a chwały Pańskie opowiadać będą." (Iz 60,6). Poeta zestawia je z czwartą zwrotką kolędy Ein Kind geborn zu Bethlehem (niemiecka wersja łacińskiej pieśni Puer natus in Bethlehem) z 1543 roku, również mówiącej o przybyciu Królów z Saby. W następnych częściach poeta ogłasza spełnienie się proroctwa, porównuje też dary złożone przez Mędrców z tym, co mogą ofiarować Jezusowi chrześcijanie: wiarę do złota, modlitwę do kadzidła i cierpliwość do mirry. Kantatę kończy chorał, którego tekst się nie zachował, uważa się jednak, że była to dziesiąta strofa hymnu Paula Grehardta Ich hab in Gottes Herz und Sinn.

Kantata  składa się z siedmiu części: chóru, dwóch recytatywów, dwóch arii i dwóch chorałów. Została rozpisana na dwa głosy solowe (tenor i bas), czterogłosowy chór oraz odświętny skład instrumentalny: dwa rogi, dwa flety, dwa oboje da caccia, dwoje skrzypiec, altówkę i basso continuo. Na pierwszej stronie manuskryptu Bach napisał: J N J Festo Epiphan: Concerto. á 2 Core du Chasse. 2 Hautb: da Caccia / due Fiauti 2 Violini è Viola con 4 Voci.

Zapraszam do posłuchania dwóch pierwszych części kantaty. John Eliot Gardiner napisał o nich tak:

"Bach nigdy nie wyszedł z czymś bardziej widowiskowym i wschodnim w stylu jak chór otwierający skomponowaną w roku 1724 kantatę Sie werden aus Saba alle kommen, BWV 65. Używa rogów, by pokazać majestat i starożytny charakter, fletów do zaprezentowania wysokich tonów często kojarzonych z muzyką orientalną oraz obojów da caccia do przywołania podobnych do szałamaji instrumentów stroikowych z Bliskiego Wschodu (surmy i salamiye). (…) Jeszcze zanim zaśpiewa chór, Bach paraduje przed naszymi oczami z obładowaną darami dostojną procesją Trzech Magów i 'wielbłądów w obfitości' (wspomnianej w pominiętym w kantacie wersecie z Izajasza). A później następuje nagła zmiana skali i nastroju, z początkowej pompy królewskiej procesji przechodzimy do intymnej, prostej stajenki i do ofiar składanych dzieciątku w żłóbku. Wtedy chór intonuje skromną niemiecką wersję łacińskiej kolędy  ‘Puer natus in Bethlehem’, tradycyjnie śpiewaną w Lipsku w czasie tego święta."

 Sie werden aus Saba alle kommen,

Gold und Weihrauch bringen

und des Herren Lob verkündigen.

Wszyscy ci przyjdą z Saby, 

złoto i kadzidło przyniosą, 

a chwały Pańskie opowiadać będą

Die Kön'ge aus Saba kamen dar,

Gold, Weihrauch, Myrrhen brachten sie dar,

Alleluja!

Królowie z Saby przynieśli już tu 

Mirrę, kadzidło i złoto Mu.

Alleluja!

Kilka razy pisałem już przy innych okazjach, że przedkładam stajenki i żłóbki nad zajączki i jajeczka, dlatego z wielką przyjemnością wsiadłem w minioną sobotę do pociągu i pojechałem do Warszawy tylko po to, żeby posłuchać kantat, które Johann Sebastian Bach napisał na Boże Narodzenie i Trzech Króli. Było warto! Zresztą... Nie takie rzeczy robiło się dla Bacha i nie takie się będzie robić :) Baroque Goes Nuts!

W ramach cyklu Bach 200 UW, międzynarodowa formacja Baroque Collegium 1685, której trzonem są Szczawnicki Chór Kameralny oraz instrumentaliści należący do czeskiego zespołu Musica Florea, wykonała w warszawskim kościele ss. Wizytek trzy kantaty Bacha: Ich freue mich in dir BWV 133, napisaną na trzeci dzień Świąt Bożego Narodzenia w roku 1724 oraz Liebster Immanuel BWV 123 i Sie werden aus Saba BWV 65, skomponowane na Święto Objawienia Pańskiego i wykonane 6 stycznia odpowiednio 1725 i 1724 roku. Cudowna muzyka; piękne, subtelnie oświetlone wnętrze późnobarokowego kościoła ss. Wizytek oraz niesamowite wykonanie złożyły się na niezapomniany muzyczny spektakl. Nawet pogoda dołożyła się do stworzenia magicznej atmosfery koncertu. Za murami kościoła grzmiała burza, w kościele - burza emocji... Na koniec koncertu pojawiła się jeszcze jedna burza - oklasków i owacji na stojąco. A chorał, który zespół wykonał na bis, i który wprowadził nie tylko wnętrze kościoła, ale i słuchaczy w stan niemożliwych do opisania wibracji są najlepszą recenzją niedzielnego wydarzenia.

Muszę jednak wspomnieć o kilku szczegółach, które sprawiły, że koncert nabrał wyjątkowych barw...

Bardzo dobrze zabrzmiał chór, który wczytywał się w intencje dyrygentki i szybko reagował na wysyłane przez nią sygnały. Co ważne, głos chóru nie był tylko i wyłącznie głosem tworzących go poszczególnych osób, ale był mocnym i jednolitym głosem Zespołu, zresztą zespołu wielopokoleniowego. To piękne, że rośnie następna generacja, która pokochała muzykę dawną. 

Soliści nie dali, jak to czasem bywa, popisu swoich wirtuozowskich umiejętności a raczej wtopili się mistrzowsko w atmosferę i charakter kantat Bacha. Ewa Leszczyńska, którą pamiętam ze znakomitej roli Mirteo w Semiramide riconosciuta Leonardo Vinciego, zaśpiewała arię Wie lieblich klingt es in den Ohren z kantaty Ich freue mich in dir tak wzruszająco, że łzy popłyneły... "(...) A kto słów jej nie rozumie i w swym sercu czuć nie umie, ten ze skały musi być."

W tej samej kantacie zabrzmiała też pięknie altowa aria Getrost! es faßt ein heil'ger Leib zaśpiewana przez Helenę Poczykowską miękko i ciepło. Jej śpiewanie było jak lekarstwo dla duszy, o którym mówi tekst arii. Panowie soliści też dali radę! Bas, Jiří Miroslav Procházka, był w arii Laß, o Welt, mich aus Verachtung tak autentyczny, że nie mogłem oderwać od niego wzroku a tenorowe recytatywy Václava Čížka to po prostu majstersztyk. Na długo też zapamiętam jego wykonanie arii Auch die harte Kreuzesreise z kantaty Liebster Immanuel, na które zresztą bardzo czekałem z wielu - także pozamerytorycznych - powodów. I wcale się nie zawiodłem. Schreckt mich nicht!

Na najwyższe uznanie zasługuje zespół instrumentalny. Było stylowo, profesjonalnie i... radośnie. To ogromna przyjemność patrzeć na zespół, który czerpie tyle przyjemności z wykonywanej prze siebie muzyki, wysyła do siebie uśmiechy, przeżywa wspólnie emocje i patrzy, niekiedy z podziwem, na wykonujących swoje partie kolegów. Chwilami miałem wrażenie, że fizyczna obecność orkiestry schodziła na bardzo odległy, mało istotny tak naprawdę plan, a muzyka po prostu płynęła... Piękną podstawę dało basso continuo poprowadzone ze swadą i pasją przez wiolonczelistę Marka Štryncla. Była, proszę Państwa, Moc! Ogromne zaufanie czuło się też pomiędzy pozostałymi instrumentalistami. To zaufanie do zespołu udzieliło mi się już od samego początku i nie minęło do końca koncertu, bo bez najmniejszego drżenia serca czekałem na kolejne soli. Bardzo dobrze słuchało się obojów (także obojów da caccia) i bezbłędnych rogów naturalnych. O jednym z waltornistów pisałem już zdaje się w jednej z poprzednich relacji koncertowych (Bach: następne pokolenie). Pełna klasa i profesjonalizm.

Na koniec o uczuciu, które uznaje się raczej za jednoznacznie negatywne, a ja je czasem lubię, bo napędza mnie do działania i motywuje do realizowania swoich pasji. To zazdrość. Czasem pojawia się na koncertach, kiedy myślę o tym, że splot różnych życiowych okoliczności posadził mnie na widowni. A w niedzielę ta moja zdrowa zazdrość pojawiała się często. Trochę jej powysyłałem w kierunku solistów, chórzystów i instrumentalistów, ale największy strumień skierował się w stronę Agnieszki Żarskiej... Siedziałem całkiem blisko, widziałem wyraźnie jej gesty; subtelne, ale bardzo sugestywne ruchy przy pulpicie; opanowanie i profesjonalizm; autorytet, z jakim patrzył na nią Zespół; pozytywne emocje, które do niego wysyłała i siłę emocji, które do niej wracały; radość z muzykowania. To duże słowa, ale tak właśnie czuję: w ten niedzielny wieczór Agnieszka Żarska była Muzyką.

____________

Warszawa. Kościół ss. Wizytek
6 maja 2017

BACH 200 UW

Ewa Leszczyńska – sopran
Helena Poczykowska - alt
Václav Čížek – tenor
Jiří Miroslav Procházka – bas
Baroque Collegium 1685
Agnieszka Żarska – kierownictwo artystyczne

Johann Sebastian Bach (1685–1750)
kantaty:
Ich freue mich in dir BWV 133
Liebster Immanuel BWV 123
Sie werden aus Saba BWV 65

Epifania. Wszyscy przyjdą z Saby; przywiozą złoto i kadzidło, śpiewając pieśni pochwalne na cześć Pana. J.S.Bach, Kantata "Sie werden aus Saba alle kommen" BWV 65 Paul McCreesh, Gabrieli Consort and Players