B!52, Odcinek 68 - Oculi

"Niemieckie poetki galante, ich genialne i miłe próbki, razem z Aneksem o tych zagranicznych damach, które dzięki pięknej poezji stały się również znane w zaciekawionym świecie, i z Przedmową. O tym, że rodzaj żeński jest tak samo zręczny w nauce, jak męski."

To pełny tytuł najbardziej znanego zbioru zbioru Georga Christiana Lehmsa - Teuschlands galante Poetinnen. Dziś wydaje się seksistowski, trzy wieki temu było wprost przeciwnie...

Georg Christian Lehms był legniczaninem. Urodził się w 1684 roku w Legnicy. Po ukończeniu gimnazjum w Zgorzelcu i Uniwersytetu w Lipsku służył przez pewien czas na dworze w Weißenfels. W roku 1710 przyjął stanowisko bibliotekarza i poety dworskiego w Darmstadt, gdzie jeszcze przed rokiem 1713 został mianowany członkiem roady książęcej Ernsta Ludwiga von Hessen-Darmstadt. Zmarł na gruźlicę 15 maja 1717 roku. Oprócz wspomnianego już zbioru o niemieckich poetkach, pisał libretta do oper, wiersze oraz - pod pseudonimem Pallidor - powieści w stylu galante. Jest też autorem zbiorów tekstów do kantat komponowanych przez Christopha Graupnera i Gottfrieda Grünewalda na potrzeby dworu w Darmstadt. Jednym z takich zbiorów jest Gottgefälliges Kirchen Opffer wydany w roku 1711.

Nie wiadomo, czy Jan Sebastian Bach i Georg Christian Lehms znali się osobiście. Bach posiadał jednak z pewnością zbiór tekstów Lehmsa, pochodzą bowiem z niego libretta aż 10 kantat, między innymi właśnie Widerstehe doch der Sünde, BWV 54 napisanej przez Jana Sebastiana Bacha na przypadającą jutro trzecią niedzielę Wielkiego Postu, Oculi.

Do lat siedemdziesiątych XX wieku uważano, że kantata jest niekompletna. Składa się z zaledwie dwóch arii  rodzielonych recytatywem. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku - kiedy światło dzienne ujrzał zbiór Georga Christiana Lehmsa - okazało się, że niczego w niej nie brakuje. W związku z tym, że tekst Lehmsa dotyczący tragicznych konsekwencji grzechu był przeznaczony na niedzielę Oculi, wyjaśniona została przy okazji zagadka, na jaką okazję Bach napisał kantatę Widerstehe doch der Sünde. Do tej pory uważano, że kantata powstała na siódmą niedzielę po Trójcy Świętej w roku 1714, kiedy czytania także dotyczyły znaczenia grzechu. Teraz powszechna jest opinia, że kantata została wykonana po raz pierwszy w Weimarze 4 marca 1714 roku, zaledwie dwa dni po tym, jak Bach został kapelmistrzem tamtejszego dworu książęcego.

Kantata została rozpisana na alt solo, dwoje skrzypiec, dwie altówki i basso continuo. Znamy ją z manuskryptu sporządzonego przez weimarskiego ucznia Bacha - Johanna Tobiasa Krebsa (tekst) oraz organistę kościoła św. Piotra i św. Pawła a prywatnie przyjaciela Bacha - Johanna Gottfrieda Walthera. Rozpoczynająca kantatę aria została później użyta - z innym tekstem - w zaginionej Pasji według św. Marka.

Zapraszam do posłuchania arii Widerstehe doch der Sünde w wykonaniu Andreasa Scholla i Collegium Vocale Gent pod dyrekcją Philippe Herreweghe. Craig Smith z portalu Emannuel Music pisze o tej arii tak:


Aria zaczyna się od ostrego i szokującego dysonansu w orkiestrze. Wspaniałe, płynące frazy rozbudowują się, jak warstwy aksamitu na dysonansowym basie. Ekspresyjna partia wokalna jest jak bogate runo na wielu poziomach cudownej, chromatycznej harmonii...

 Widerstehe doch der Sünde,

Sonst ergreifet dich ihr Gift.

Lass dich nicht den Satan blenden;

Denn die Gottes Ehre schänden,

Trifft ein Fluch, der tödlich ist.

 Przeciwstawiaj się grzechowi
Bo jad jego truje, choć urok uwodzi.

Szatana sztuczki oślepić cię mają.
Na tych, co Bożą chwalę spotwarzają
Spada przekleństwo i śmierć ich ugodzi.