B!52, Odcinek 86 - Trinitatis VIII

Jutro ósma niedziela po Trójcy Świętej. Zachowały się trzy kantaty napisane przez Johanna Sebastiana Bacha na ten dzień: Es ist dir gesagt, Mensch, was gut ist, BWV 45, o której pisałem w zeszłym roku (B!52, Odcinek 33 - Trinitatis VIII);  Wo Gott der Herr nicht bei uns hält, BWV 178 oraz Erforsche mich, Gott, und erfahre mein Herz, BWV 136. Dziś kilka słów o ostatniej z nich.

Kompozycja została wykonana po raz pierwszy 18 lipca 1723 roku. Badacze wskazują jednak na możliwość sięgnięcia przez Bacha do wcześniejszej kompozycji, kantaty świeckiej lub kościelnej.

W ósmą niedzielę po Trójcy Świętej czytano w kościołach między innymi fragment Ewangelii według św. Mateusza, w którym Jezus ostrzega w Kazaniu na Górze przed fałszywymi prorokami: "Strzeżcie się fałszywych proroków, którzy przychodzą do was w owczej skórze, ale wewnątrz są drapieżnymi wilkami." Nieznany autor tekstu kantaty dotyka bezpośrednio tematu poruszanego w Ewangelii:

Jakże jednak często synowie ciemności
Udają oto aniołów światłości;
Ale ich natura ciągle jest skażona,
Miałoby się z cierni zbierać winne grona?
Oto wilk na siebie owczą skórę wkłada,
Lecz taki dzień nastanie,
Który wam, obłudnikom, będzie jak zagłada,
Dzień to straszny niesłychanie. 

W tekście zostały też użyte: fragment Pslamu 139 (w początkowym chórze) oraz - w finale kantaty - dziewiąta strofa hymnu Johann Heermanna Wo soll ich fliehen hin z 1630 śpiewanego na melodię Auf meinen lieben Gott. Została ona opublikowana po raz pierwszy w roku 1603, jednak źródła wskazują na jej pochodzenie od świeckiej kompozycji Jacoba Regnarta, pieśni, a właściwie piosnki, bo autor nazwał ją liedlein, Venus, du und dein Kind seid alle beide blind (Wenus, ty i twoje dziecię [Kupidyn - przyp. BGN] jesteście ślepi).

Kantata składa się z sześciu części i została rozpisana na trzy głosy solowe (alt, tenor, bas), czterogłosowy chór, róg, dwa oboje (drugi oznaczony jako d'amore), dwoje skrzypiec, altówkę i basso continuo. Tytuł kantaty, nakreślony na rękopisie przez Johanna Kuhnaua brzmi: Domin: 8 post Trinit |Erforsche mich Gott, und erfahre mein ect. | â | 4 Voci | Corno | 2 Hautbois | 2 Violini | Viola | e | Continuo | di Sign: | J.S.Bach.

Zapraszam do posłuchania rozpoczynającej kantatę fugi chóralnej, o której Craig Smith i Ryan Turner z Emmanuel Music piszą:

Subtelny i cudownie pokolorowany chór, który rozpoczyna kantatę, jest typowym przykładem wielkiej dbałości, jaką Bach przykładał do swoich tekstów. Dwoma słowami kluczami są "erforsche" (przeniknij, zbadaj) i "prüfe" (wypróbuj). Pięknie meandrujące instrumenty dęte i linie znaczone przez smyczki budują harmonię początku. Pełne żaru i cudownie synkopowane akordy na słowo "przeniknij" są logicznym dopełnieniem tego "przenikania". Wyjątkowo wysoki i dość egzotyczny róg dokłada się do tego nieziemskiego piękna tej części. Pierwsza część kantaty nie jest szczególnie uroczysta. czy pomnikowa. Nie jest też wystrzałowym orędziem świątecznym. To raczej otwarte, lekkie, może nawet nieco drażniące zaproszenie: Przyjdź, odszukaj mnie i poznaj moje najskrytsze myśli...

Bach cenił tę część kantaty, wykorzystał ją bowiem w 1738 roku w części Cum Sancto Spiritu Mszy A-Dur, BWV 234. Warto też dodać, że partię rogu wykonywał w czasie pierwszego wykonania kantaty najprawdopodobniej jeden z najwybitniejszych instrumentalistów swoich czasów - Gottfried Reiche.

Erforsche mich, Gott, und erfahre mein Herz;
prüfe mich und erfahre, wie ichs meine!

Przeniknij mnie, Boże, i poznaj moje serce; 

wypróbuj mnie i poznaj myśli moje!

***
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Erforsche mich, Gott, und erfahre mein Herz, BWV 136 (1/6)

Monteverdi Choir
English Baroque Soloists
John Eliot Gardiner - dyrygent