Jutro będziemy obchodzić uroczystość Objawienia Pańskiego, Epifanię, nazywaną tradycyjnie świętem Trzech Króli. Nie wiadomo, czy było ich trzech. Ewangelia według św. Mateusza nie wymienia ich liczby, mówi tylko o Mędrcach, którzy przybyli ze Wschodu. Liczba trzy wzięła się prawdopodobnie z tego, że zgodnie z przekazem biblijnym przybysze złożyli Jezusowi trzy dary: złoto, kadzidło i mirrę. Epifania, zamykająca okres świętowania Bożego Narodzenia, to jedno z najstarszych świąt chrześcijańskich i jest obchodzone już od III wieku. Mędrców lub magów ze Wschodu zaczęto nazywać królami dopiero w średniowieczu, wtedy pojawiły się też ich imiona: Kacper, Melchior i Baltazar.
Ze świętem Trzech Króli wiąże się wiele zwyczajów. Najbardziej rozpowszechnionym jest pisanie poświęconą kredą na drzwiach domów liter „K (C)”, „M” i „B” wraz z liczbą oznaczającą aktualny rok. Uważamy, że są to inicjały Mędrców, choć pierwotnie oznaczały one Christus mansionem benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi). Popularne są też procesje i korowody. W Polsce są to orszaki Trzech Króli, w krajach niemieckojęzycznych od domu do domu chodzą przebrani za Mędrców Sternsinger (Gwiezdni Śpiewacy).
Zachowały się trzy kantaty Johanna Sebastiana Bacha na Epifanię: szósta część Oratorium na Boże Narodzenie, BWV 248 (Herr, wenn die stolzen Feinde schnauben); Liebster Immanuel, Herzog der Frommen, BWV 123 oraz Sie werden aus Saba alle kommen, BWV 65. Dwóch ostatnich miałem przyjemność posłuchać w maju ubiegłego w warszawskim kościele ss. Wizytek w wykonaniu Baroque Collegium 1685. Bardzo lubię wracać pamięcią do tego naprawdę niezwykłego koncertu…
Dziś kilka słów o kantacie Sie werden aus Saba alle kommen, BWV 65, która została wykonana po raz pierwszy 6 stycznia 1724 roku.
Nie jest znany autor libretta kantaty. Tekst rozpoczyna się od cytatu z proroctwa Izajasza: "(...) Wszyscy ci przyjdą z Saby, złoto i kadzidło przyniosą, a chwały Pańskie opowiadać będą." (Iz 60,6). Poeta zestawia je z czwartą zwrotką kolędy Ein Kind geborn zu Bethlehem (niemiecka wersja łacińskiej pieśni Puer natus in Bethlehem) z 1543 roku, również mówiącej o przybyciu Królów z Saby. W następnych częściach poeta ogłasza spełnienie się proroctwa, porównuje też dary złożone przez Mędrców z tym, co mogą ofiarować Jezusowi chrześcijanie: wiarę do złota, modlitwę do kadzidła i cierpliwość do mirry. Kantatę kończy chorał, którego tekst się nie zachował, uważa się jednak, że była to dziesiąta strofa hymnu Paula Grehardta Ich hab in Gottes Herz und Sinn.
Kantata składa się z siedmiu części: chóru, dwóch recytatywów, dwóch arii i dwóch chorałów. Została rozpisana na dwa głosy solowe (tenor i bas), czterogłosowy chór oraz odświętny skład instrumentalny: dwa rogi, dwa flety, dwa oboje da caccia, dwoje skrzypiec, altówkę i basso continuo. Na pierwszej stronie manuskryptu Bach napisał: J N J Festo Epiphan: Concerto. á 2 Core du Chasse. 2 Hautb: da Caccia / due Fiauti 2 Violini è Viola con 4 Voci.
Zapraszam do posłuchania dwóch pierwszych części kantaty. John Eliot Gardiner napisał o nich tak:
"Bach nigdy nie wyszedł z czymś bardziej widowiskowym i wschodnim w stylu jak chór otwierający skomponowaną w roku 1724 kantatę Sie werden aus Saba alle kommen, BWV 65. Używa rogów, by pokazać majestat i starożytny charakter, fletów do zaprezentowania wysokich tonów często kojarzonych z muzyką orientalną oraz obojów da caccia do przywołania podobnych do szałamaji instrumentów stroikowych z Bliskiego Wschodu (surmy i salamiye). (…) Jeszcze zanim zaśpiewa chór, Bach paraduje przed naszymi oczami z obładowaną darami dostojną procesją Trzech Magów i 'wielbłądów w obfitości' (wspomnianej w pominiętym w kantacie wersecie z Izajasza). A później następuje nagła zmiana skali i nastroju, z początkowej pompy królewskiej procesji przechodzimy do intymnej, prostej stajenki i do ofiar składanych dzieciątku w żłóbku. Wtedy chór intonuje skromną niemiecką wersję łacińskiej kolędy ‘Puer natus in Bethlehem’, tradycyjnie śpiewaną w Lipsku w czasie tego święta."
Sie werden aus Saba alle kommen,
Gold und Weihrauch bringen
und des Herren Lob verkündigen.
Wszyscy ci przyjdą z Saby,
złoto i kadzidło przyniosą,
a chwały Pańskie opowiadać będą
Die Kön'ge aus Saba kamen dar,
Gold, Weihrauch, Myrrhen brachten sie dar,
Alleluja!
Królowie z Saby przynieśli już tu
Mirrę, kadzidło i złoto Mu.
Alleluja!
