Jutro Wigilia, która w tym roku przypada w czwartą niedzielę Adwentu. Wiemy o dwóch kantatach napisanych przez Johanna Sebastiana Bacha na ostatnią niedzielę przed Bożym Narodzeniem. O jednej z nich - Herz und Mund und Tat und Leben, BWV 147a - pisałem już przy innej okazji. Powstała w Weimarze na czwartą niedzielę Adwentu w roku 1716, w Lipsku została rozszerzona i wykonana w święto Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny 2 lipca 1723. Z tej właśnie wersji pochodzi słynne Jesu, Joy of Man's Desiring. Więcej o Herz und Mund und Tat und Leben możecie przeczytać w Odcinku 28 - Visitatio Mariae.

Drugą kantatą na ostatnią niedzielę Adwentu jest Bereitet die Wege, bereitet die Bahn, BWV 132. Kantata powstała w Weimarze i została wykonana 22 grudnia 1715 roku w kaplicy zamkowej. Utwór składa się z sześciu części i został rozpisany na cztery głosy solowe (sopran, alt, tenor, bas), czterogłosowy chór w ostatnim chorale oraz zespół instrumentalny złożony z oboju, dwojga skrzypiec, altówki, wiolonczeli i basso continuo z fagotem. Bach dopisał własnoręcznie w tytule: Dominicâ 4. Advent Xsti. Concerto á 9.

Nie zachowała się muzyka do kończącego kantatę chorału Ertöt uns durch deine Güte. Przyjęło się wykorzystywać więc muzykę do opartego na tym samym tekście finałowego chorału z kantaty Ihr, die ihr euch von Christo nennet,  BWV 164.

Libretto kantaty Bereitet die Wege, bereitet die Bahn, BWV 132 zostało napisane przez Salomona Francka i opublikowane w jego zbiorze Evangelisches Andachts-Opffer. Wspomniany już ostatni chorał pochodzi z piątej strofy hymnu Elisabeth Cruciger Herr Christ, der einig Gotts Sohn z roku 1524. Tekst jest ściśle związany z czytanym tego dnia w kościołach fragmentem Ewangelii wg św. Jana o świadectwie św. Jana Chrzciciela, który cytuje proroctwo Izajasza: Głos wołającego na pustyni: Przygotujcie drogę Pana, prostujcie na pustyni ścieżkę naszego Boga. 

Zapraszam do posłuchania początkowej arii z BWV 132 w wykonaniu Barbary Schlick (sopran) oraz Amsterdam Baroque Orchestra pod dyrekcją Tona Koopmana. Jej tekst Salomon Franck oparł właśnie na cytacie z księgi Izajasza. Co ciekawe, te same słowa zostały opracowany w początkowym accompagnato Comfort ye, comfort ye my people z oratorium Mesjasz Georga Friedricha Händla. John Eliot Gardiner pisze o tym tak: "BWV 132 to utwór intymny (...), trudno wyprzeć z głowy porównanie do accompagnato z Mesjasza Händla. Prawdę mówiąc, w przygotowywaniu drogi Panu sopran Bacha ma znacznie trudniejsze zadanie, niż tenor Händla...

Bereitet die Wege, 

bereitet die Bahn!

Bereitet die Wege

Und machet die Stege

Im Glauben und Leben

Dem Höchsten ganz eben,

Messias kömmt an!

Gotujcie już drogi, 

gotujcie już szlak.

Gotujcie już drogi, 

prostujcie już ścieżki

We wierze i w życiu

Wielkiemu nam Panu.

Mesjasz jest tuż!

I nastapiła walka na niebie: Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem.

I wystąpił do walki Smok i jego aniołowie, ale nie przemógł, i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło.

I został strącony wielki Smok, Wąż starodawny, który się zwie diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię, został strącony na ziemię, a z nim strąceni zostali jego aniołowie (Ap 12: 7-9)

Kantaty Johanna Sebastiana Bacha powstawały nie tylko na niedziele, ale też na inne ważne święta. Jednym ze stałych świąt w luterańskim roku liturgicznym była uroczystość św. Michała Archanioła (niem. Michaelis, Michaelistag) przypadająca 29 września. Zachowały trzy kompletne kantaty skomponowane z tej okazji: Herr Gott, dich loben alle wir, BWV 130; Es erhub sich ein Streit, BWV 19 oraz Man singet mit Freuden vom Sieg, BWV 149. Za napisane na Michaelis uchodzą także Concerto, BWV 149/1a (poprzednio BWV Anh. 198) oraz Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50 - jedno z najbardziej niezwykłych i tajemniczych dzieł Bacha.

Święty Michał Archanioł jest jedną z niewielu postaci, które występują zarówno w Biblii (w Starym i Nowym Testamencie), pismach apokryficznych, jak i w Koranie. W zachodnim chrześcijaństwie obchody uroczystości św. Michała Archanioła mają początki już w V wieku. 30 września 493 roku poświecono św. Michałowi bazylikę przy Via Salaria na przedmieściach Rzymu a wigilia rocznicy tego wydarzenia, 29 września stała się datą, w którą kościół obchodzi uroczystość św. Michała. W dawnym Lipsku zbiegało się to jednym z trzech tradycyjnych wielkich targów (pozostałe dwa odbywały się w Nowy Rok i Jubilate, czyli trzecią niedzielę po Wielkanocy), które w roku 1497 król Maksymilian I (od 1508 - cesarz) zatwierdził jako cesarskie i nadał im specjalne przywileje, włączając w to zakaz organizowania w ich czasie jakichkolwiek innych targów w sąsiednich diecezjach.

Wszystkie utwory skomponowane przez Bacha na Michaelistag są niezwykle uroczyste, jednak najbardziej zapierający dech w piersiach jest chorał Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50 - wielka fuga na pięć chórów - dwa czterogłosowe chóry wokalne i trzy instrumentalne (3 trąbki, 3 oboje i smyczki).

Badacze nie są zgodni, co do okoliczności powstania Nun ist das Heil und die Kraft. Nie zachował się manuskrypt a na najwcześniejszej kopii nie ma nazwiska Bacha, dlatego stawiana jest nawet daleko idąca i kontrowersyjna teza, że to nie Bach jest w istocie autorem chorału (Joshua Rifkin). Najbardziej popularna jest jednak opinia, że BWV 50 jest częścią zaginionej kantaty przeznaczonej na uroczystość św. Michała Archanioła. Bo kto inny wśród niemieckich kompozytorów tamtych czasów oprócz Bacha, mógł wpaść na takie ekstremalne nagromadzenie idei, dając jednocześnie wrażenie olbrzymiej przestrzeni i majestatu? - pyta Sir John Eliot Gardiner...

Tekst Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50 to fragment Apokalipsy św. Jana następujący po opisie zwycięskiej walki św. Michała Archanioła ze smokiem:

Nun ist das Heil und die Kraft und das Reich und die Macht unsers Gottes seines Christus worden,

weil der verworfen ist, 

der sie verklagete Tag und Nacht vor Gott.

Teraz nastało zbawienie, potęga i królowanie Boga naszego i władza Jego Pomazańca, 

bo oskarżyciel braci naszych został strącony, 

ten, co dniem i nocą oskarża ich przed Bogiem naszym (Ap 12:10)

Zapraszam do obejrzenia przygotowanego na dzis klipu oraz posłuchania Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50 w wykonaniu Amsterdam Baroque Orchestra & Choir pod dyrekcją Tona Koopmana.