B!52, Odcinek 52 - Advent I

Dostałem wczoraj w prezencie kalendarz z czekoladkami. To namacalny dowód na to, że Boże Narodzenie zbliża się dużymi krokami…

Jutro pierwsza niedziela Adwentu, który jest w kościołach chrześcijańskich czasem przygotowania do Bożego Narodzenia. W Lipsku w czasach Bacha Adwent był – jak mówiono kiedyś – czasem zakazanym (tempus clausum), jednym z tych okresów w roku, w których obowiązywały ścisłe restrykcje, w tym dotyczące dotyczące wykonywania w kościołach muzyki. Muzyka figuratywna, w tym kantaty, nie mogła być obecna w świątyniach od drugiej do czwartej niedzieli Adwentu oraz od Invocavit (pierwsza niedziela Wielkiego Postu) do Palmarum (Niedziela Palmowa).

W pierwszą niedzielę Adwentu zakaz nie obowiązywał i dlatego zachowały się aż trzy kantaty napisane przez Johanna Sebastiana Bacha na tę okazję: napisana w jeszcze w Weimarze w roku 1714 kantata Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 61 oraz napisane już w Lipsku Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 62 oraz Schwingt freudig euch empor, BWV 36.

W Bibliotece Państwowej w Berlinie (Staatsbibliothek zu Berlin – Preußischer Kulturbesitz) jest przechowywany manuskrypt kantaty Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 61. Jest on szczególnie interesujący dlatego, że na kartach spisanych jeszcze w Weimarze w roku 1714, Bach dopisał przed ponownym wykonaniem w Lipsku 28 listopada 1723 roku  bardzo szczegółowy plan porannego nabożeństwa w pierwszą niedzielę Adwentu. Było ono bardzo uroczyste i pełne muzyki:

1. Preludium
2. Motet
3. Preludium, aż do Kyrie, także całego pełnego muzyki
4. Zaintonowanie sprzed ołtarza
5. Epistoła, czytanie
6. Będzie śpiewana Litania
7. Preludium na melodię chorału
8. Czytanie Ewangelii, potem intonacja Credo
9. Preludium a po nim „die HauptMusic” (kantata – przyp. BGN!)
10. Śpiew
11. Kazanie
12. Po kazaniu, jak zwykle, śpiewanie kilku wersów pieśni
13. Verba Institutionis (słowa konsekracji – przyp. BGN!)
14. Preludium do muzyki, po tejże na zmianę preludia i chorały śpiewane aż do końca obrzędów Komunii et sic porrò (i tak dalej – przyp BGN!)

Autorem libretta kantaty Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 61 jest Erdmann Neumeister, który opublikował je w roku 1714 we Frankfurcie w zbiorze Geistliche Poesien (Poezja religijna). Tekst dotyczący oczekiwania na przyjście Zbawiciela i dobrego przygotowania się do spotkania z Jezusem rozpoczyna główny luterański hymn adwentowy Nun komm, der Heiden Heiland wywiedziony przez Marcina Lutra z łacińskiego Veni redemptor gentium; kończy zaś siódma i ostatnia zwrotka hymnu Philippa Nicolai Wie schön leuchtet der Morgenstern z roku 1599. Neumeister cytuje też słowa Apokalipsy św. Jana (Oto stoję u drzwi i kołaczę: jeśli kto posłyszy mój głos i drzwi otworzy, wejdę do niego i będę z nim  wieczerzał, a on ze Mną. Ap 3, 20) oraz nawiązuje do tego, że pierwsza niedziela Adwentu jest początkiem nowego roku liturgicznego: Komm, Jesu, komm zu deiner Kirche und gib ein selig neues Jahr! (Przyjdź Jezu, przyjdź do swojego Kościoła i daj mu błogosławiony nowy rok). 

Kantata składa się z sześciu części i została rozpisana na trzy głosy solowe (sopran, tenor, bas), czterogłosowy chór oraz zespół instrumentalny: dwoje skrzypiec, dwie altówki oraz basso continuo z wiolonczelą i fagotem.

Zapraszam do połuchania pierwszej części kantaty, bardzo uroczystej fantazji chorałowej zbudowanej na wzór francuskiej uwertury. Christoph Wolff sugeruje, że modelem mogła być dla Bacha wokalno-instrumentalna uwertura do opery Agostino Steffaniego Henrico Leone wystawionej w Hamburgu w roku 1689. Nawiązanie do operowej uwertury miałoby wtedy w kantacie adwentowej dodatkowe znaczenie symboliczne. W  operze uwertura była czasem przeznaczonym dla króla na wejście do sali i zajęcie miejsca, w kantacie zwiastuje rychłe nadejście Chrystusa Króla.

Nun komm, der Heiden Heiland,

Der Jungfrauen Kind erkannt,

Des sich wundert alle Welt,

Gott solch Geburt ihm bestellt.

Zbawco pogan, przybądź już, 

Synu Panny, Zbawco dusz, 

Cały świat w podziwie ma,

Ze Bóg takie przyjście da. 

Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Kantata Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 61 (1/6)

Collegium Vocale
Philippe Herreweghe