W cyklu B!52 dotarliśmy do Święta Reformacji. W tym roku jest ono obchodzone szczególnie uroczyście, jutro przypada bowiem nie tylko 500. rocznica ogłoszenia przez Marcina Lutra w Wittenberdze 95 tez, u których podstaw leżała Reformacja (31 października 1517 roku). 150 lat później książę-elektor Saksonii, Johann Georg II z dynastii Wettynów, ustalił jednolitą dla wszystkich protestantów datę 31 października jako Święto Reformacji. Utrwaliła się ona jednak dopiero w roku 1717.
Zachowały się dwie kantaty Johanna Sebastiana Bacha napisane na Reformationstag: Gott der Herr ist Sonn und Schild, BWV 79 oraz Ein feste Burg ist unser Gott, BWV 80.
Kantata Ein feste Burg ist unser Gott, BWV 80 przybrała za życia Johanna Sebastiana Bacha przynajmniej 4 wersje. Pierwotnie nie była przeznaczona na Święto Reformacji. Johann Sebastian Bach skomponował ją w Weimarze na trzecią niedzielę Wielkiego Postu (Oculi) roku 1715 do tekstu Salomona Francka. Wykonana w kaplicy weimarskiego zamku książęcego wersja kantaty, która jest oznaczona w katalogu Bach-Werke-Verzeichnis jako BWV 80a, nie zawierała słynnego chóru początkowego i dlatego ma też inny tytuł: Alles, was von Gott geboren. Po raz drugi kantata zabrzmiała w Lipsku już z okazji Święta Reformacji - 31 października 1723 (jak sugeruje Christoph Wolff) lub 1724 roku (Philippe i Gérard Zwang). W tej wersji Bach umieścił już na początku opracowanie pierwszej zwrotki chorału Marcina Lutra Ein feste Burg ist unser Gott.
Kolejny raz kantata została wykonana pomiędzy rokiem 1727 a 1731 i to właśnie zapis tej wersji (choć niekompletny) zachował się jako jedyny sporządzony przez samego Johanna Sebastiana Bacha. Fragmenty tego autografu są zachowane w Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu (część Albumu Muzycznego Marii Szymanowskiej), Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Sankt Petersburgu oraz w prywatnej kolekcji Williama H. Scheide z Princeton, New Jersey (obecnie depozyt w Prudential).
Po raz czwarty kantata Ein feste Burg ist unser Gott została wykonana w latach czterdziestych XVII wieku, a jej odpis ręki Johanna Christopha Atnickola, zięcia Bacha, zawiera już uroczysty chorał początkowy, który znamy ze współczesnych wykonań. Wersja ta została już po śmierci Johanna Sebastiana Bacha uzupełniona przez Wilhelma Friedmanna Bacha o partie trąbek i kotłów. Dawniej ta właśnie wersja uchodziła za oryginalną. Użycie trąbek, które były traktowane jako instrumenty królewskie, byłoby w czasach Bacha w muzyce na Święto Reformacji niestosowne, ponieważ w 1697 roku (w czasie starań o wybór na króla Polski) książę-elektor Saksonii August Mocny zmienił wiarę z luterańskiej na katolicką.
Ostateczny tekst kantaty Ein feste Burg ist unser Gott, BWV 80 jest złożony ze wszystkich czterech zwrotek hymnu Marcina Lutra oraz z poezji Salomona Francka i dotyka podstawowej zasady wiary luterańskiej – Sola scriptura, sola fide, sola gratia (Tylko pismo, tylko wiara, tylko łaska).
Kompozycja składa się z ośmiu części i została rozpisana na cztery głosy solowe (sopran, alt, tenor, bas), czterogłosowy chór oraz zespół instrumentalny złożony z trzech obojów, dwóch obojów d’amore, oboju da caccia (lub taille), dwojga skrzypiec, altówki, wiolonczeli i basso continuo. Jak już wspomniałem, skład ten został rozszerzony przez Wilhelma Fridmanna Bacha o trzy trąbki i kotły w częściach pierwszej i piątej.
Zapraszam do posłuchania pierwszej części kantaty Ein feste Burg ist unser Gott, BWV 80 w wykonaniu La Chapelle Royale i Collegium Vocale pod dyrekcją Philippe Herreweghe. Ta uroczysta fantazja chorałowa stylem nawiązuje do motetu, formy obowiązującej w polifonii wokalnej z czasów Marcina Lutra.
Ein feste Burg ist unser Gott,
Ein gute Wehr und Waffen;
Er hilft uns frei aus aller Not,
Die uns itzt hat betroffen.
Der alte böse Feind,
Mit Ernst er's jetzt meint,
Groß Macht und viel List
Sein grausam Rüstung ist,
Auf Erd ist nicht seinsgleichen.
Warownym grodem jest nasz Bóg,
Orężem nam i zbroją.
Wybawia On ze wszelkich trwóg,
Co nas tu niepokoją! Stary,
chytry wróg czyha,
By nas zmógł; swych mocy złych rój
Prowadzi na nas w bój,
Na ziemi któż mu sprosta?
0 komentarze:
Prześlij komentarz