Jutro piąta niedziela Wielkiego Postu, Iudica. Wzięła swoją nazwę od pierwszych słów Introitu, który był kiedyś na nią przewidziany: Iudica me, Deus, te discerne causam meam de gente non sancta (Wymierz mi, Boże sprawiedliwość i broń mojej sprawy przeciw ludowi, co nie zna litości). Iudica rozpoczynała Okres Męki Pańskiej, czas bezpośredniego przygotowania do misteriów Wielkiego Tygodnia, szczególnie do obrzędów wielkopiątkowych, i dlatego nazywano ją Niedzielą Pasyjną. W Niemczech z powodu przyjętego zwyczaju przysłaniania krzyża i figur ciemnym suknem jest to Schwarzer Sonntag (Czarna Niedziela). W północnej Anglii piątą niedzielę Wielkiego Postu nazywa się Carlin Sunday. Nazwa pochodzi od potrawy, którą tradycyjnie je się w tę właśnie niedzielę – Carlin Peas – brązowego groszku, który albo tylko się gotuje, albo gotuje i podsmaża na maśle.
Bach nie napisał kantaty na tę niedzielę, w czasie obowiązującego w Lipsku tempus clausum, przygotowywał jednak muzykę, która miała zabrzmieć w kościołach po jego zakończeniu. Pierwszym dniem, podczas którego nie obowiązywał już zakaz wykonywania muzyki figuratywnej był Wielki Piątek, kiedy w kościołach wykonywano muzyczne zestawienia Pasji. O pasjach Bacha napiszę więcej w tekście wielkopiątkowym. Dziś kilka słów o jednej z nich – Johannes-Passion, BWV 245, której będę mógł posłuchać już jutro w sali koncertowej Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach w wykonaniu Collegium Vocale Gent pod dyrekcją Philippe Herreweghe.
Pasja św. Jana to jedyne z dużych dzieł Johanna Sebastiana Bacha, które nigdy nie osiągnęło ostatecznej formy. W NOSPR usłyszymy pierwotną wersję, która została wykonana 7 kwietnia 1724 podczas nieszporów wielkopiątkowych w kościele św. Mikołaja. Później Bach poprawiał Pasję przynajmniej 3 razy: w roku 1725, około roku 1732 i pod koniec życia, w roku 1749.
Z miejscem pierwszego wykonania Pasji wiąże się ciekawa historia. Bach zamierzał pierwotnie wykonać Pasję według św. Jana w kościele św. Tomasza, jednak w ostatniej chwili (w Wielki Poniedziałek, 3 kwietnia 1724 roku), Rada wyraziła życzenie, żeby muzyka została wykonana w kościele św. Mikołaja. Znamy dokładne sprawozdanie z wymiany zdań miedzy Radą a kantorem.
Bach był zaniepokojony zmianą miejsca. Wskazał na to, że został już wydrukowany program dla mieszkańców; że u św. Mikołaja nie ma wystarczającej ilości miejsca dla wykonawców oraz że tamtejszy klawesyn jest popsuty. Dodał jednak, że wszystkim tym niedogodnościom można zaradzić po małych kosztach. Rada przychyliła się do stanowiska Bacha i postanowiła wydrukować oraz rozprowadzić wśród wszystkich mieszkańców Lipska i okolic specjalną ulotkę informującą o zmianie miejsca, a także zleciła przygotowanie dodatkowego miejsca dla chórzystów i naprawę klawesynu.
Z miejscem pierwszego wykonania Pasji wiąże się ciekawa historia. Bach zamierzał pierwotnie wykonać Pasję według św. Jana w kościele św. Tomasza, jednak w ostatniej chwili (w Wielki Poniedziałek, 3 kwietnia 1724 roku), Rada wyraziła życzenie, żeby muzyka została wykonana w kościele św. Mikołaja. Znamy dokładne sprawozdanie z wymiany zdań miedzy Radą a kantorem.
Bach był zaniepokojony zmianą miejsca. Wskazał na to, że został już wydrukowany program dla mieszkańców; że u św. Mikołaja nie ma wystarczającej ilości miejsca dla wykonawców oraz że tamtejszy klawesyn jest popsuty. Dodał jednak, że wszystkim tym niedogodnościom można zaradzić po małych kosztach. Rada przychyliła się do stanowiska Bacha i postanowiła wydrukować oraz rozprowadzić wśród wszystkich mieszkańców Lipska i okolic specjalną ulotkę informującą o zmianie miejsca, a także zleciła przygotowanie dodatkowego miejsca dla chórzystów i naprawę klawesynu.
Nie znamy autora zestawienia całego tekstu Pasji. Składa się on z rozdziałów 18 i 19 Ewangelii według św. Jana; cytatów z Ewangelii według św. Mateusza o płaczu św. Piotra po trzykrotnym zaparciu się Jezusa i z Ewangelii według św. Marka o zasłonie świątyni, która rozdarła się na dwoje; chorałów: Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen Johanna Heermanna; Vater unser im Himmelreich Marcina Lutra; O Welt, sieh hier dein Leben Paula Gerhardta; Jesu Leiden, Pein und Tod Paula Stockmanna; Christus, der uns selig macht Michaela Weiße; Valet will ich dir geben Valeriusa Herbergera oraz Herzlich lieb hab ich dich, o Herr Martina Schallinga, a także refleksyjnych tekstów wykorzystanych w ariach i ariosach, których autorami są między innymi Barthold Heinrich Brockes i Christian Heinrich Postel.
Johannes-Passion składa się z dwóch części, które były przeznaczone do wykonania przed i po kazaniu. Nie zachował się kompletny manuskrypt pierwotnej wersji z roku 1724. Jej rekonstrukcji dokonano na podstawie kopii pierwszych dziesięciu części przeznaczonych dla wykonawców. Pasja była wykonana przez kameralny zespół solistów, czterogłosowy chór, dwoje skrzypiec, altówkę, dwa flety traverso, dwa oboje, dwa oboje da caccia, dwie viole d’amore, violę da gamba, lutnię oraz basso continuo (wiolonczela, violone, klawesyn i organy).
Przed objęciem przez Bacha stanowiska kantora lipszczanie słuchali w Wielki Piątek prostego zestawienia Męki Pańskiej napisanego około roku 1530 przez Johanna Waltera. Była to właściwie melorecytacja. Jedyną zmianę zaproponował poprzednik Bacha, Johann Kuhnau, który w latach 1721 i 1722 poprowadził skromną, prostą, pełną pokory wokalno-instrumentalną Pasję według św. Marka. To, co pokazał mieszkańcom Lipska Bach - rozmiar dzieła, skład wykonawczy, dramatyzm i teatralność - musiało wywołać w mieszkańcach Lipska szok. Do tematu jeszcze wrócę.
Przed objęciem przez Bacha stanowiska kantora lipszczanie słuchali w Wielki Piątek prostego zestawienia Męki Pańskiej napisanego około roku 1530 przez Johanna Waltera. Była to właściwie melorecytacja. Jedyną zmianę zaproponował poprzednik Bacha, Johann Kuhnau, który w latach 1721 i 1722 poprowadził skromną, prostą, pełną pokory wokalno-instrumentalną Pasję według św. Marka. To, co pokazał mieszkańcom Lipska Bach - rozmiar dzieła, skład wykonawczy, dramatyzm i teatralność - musiało wywołać w mieszkańcach Lipska szok. Do tematu jeszcze wrócę.
0 komentarze:
Prześlij komentarz